Vefasız Çanakkale

Çanakkale kentinin en güzel yerlerinden bir tanesi Halk Bahçesi’dir. Kentin hemen ortasındaki,  deniz kıyısına yakın bu yeşillik alan, zengin bitki örtüsüyle insana huzur vermektedir. Yapılan araştırmalar bahçede 85 tür bitkinin olduğunu ortaya koymaktadır. Kentin en önemli bu rekrasyon alanı yoğun bir şekilde de kullanılmaktadır. Bugünkü yazıda kentin en önemli yeşil alanın nasıl büyük bir hızla yok edildiğine değinmeyeceğim. Bu konuyu Füsun Erduran ve arkadaşlarının Çanakkale İl Değerleri Sempozyum kitabı için yazdıkları ‘Çanakkale Halk Bahçesi Bitkisel Potansiyeli ve Alınması Gereken Önlemler’ isimli makaleden okuyabilirsiz. Bu yazıda daha çok bu bahçenin kent tarihindeki yerine değineceğim:

Halk arasında Calvert Bahçesi olarak da bilinen buranın kökeni, Ticaret Kapütülasyonları sonrasında, 1839 yılında Çanakkale’ye gelen Levanten Charles Alexander Lander’e dayanır. Ticaret yaparak geçinen Lander, bölgeden arazi satın almaya başlar. Lander’in ölümü sonrasında 1847’de İngiliz konsolosu olan, Frank Calvert’in ağabeyi Frederick William Calvert (1819-1876)’le oldukça ilginç bir kişiliğe sahiptir. Çanakkale’ye uğrayan gezginlerin  “çok akıllı ve eğlenceli biri ” olarak tanımladıklardı Frederick Calvert; Yunanca, Türkçe, İtalyanca ve Fransızca’yı mükemmel bir şekilde konuşabilmekteydi. Çanakkale dışındaki varlıklı kişilerlerden olan Pınarbaşı ağası Mehmet Ağa ve Bayramiç’in en güçlü ailesi Hadımoğlu ile Kazdağlarında ava giden Frederick Calvert aynı zamanda iyi bir sporcuydu da.. İhtiyacı olan Çanakkalelilere borç para verir ve bunun dışında pazar günleri ise kendisine danışmaya gelen hasta köylülerle konuşur, hatta basit cerrahi operasyonlar bile gerçekleştirirdi. Frederick Calvert, yardımseverliği, sempatik kişiliği ama aynı zamanda pragmatik ve hırslı karekteri sayesinde, Çanakkale’ kent  kıyısındaki gayri menkullerinin yanısıra, Kilitbahir, Akçaköy (günümüzdeki Tigem çiftliği) ve İntepe’de de çiftlik evleri satın alarak  konumunu güçlendirdi.  Kırım Savaşı’ndan hemen öncesinde, İngiliz kontu George William Frederick Howard, 1853 yılı yazında Çanakkale’ye geldiğinde karşısında “ çok sempatikk Bay Calvert”i konuksever bir evsahibi olarak bulur.  Çanakkale’deki manzaradan etkilenen kont, Calvert ailesiyle birlikte İlyada’yı okur. Frederick Calvert’le “akşam karanlığında konaklarının etrafındaki bahçede atla zevkli bir gezinti”den sonra, kont Frederik Calvert’i  varlıklı ve kültürlü olması nedeniyle de “modern çağın Priamos’u” olarak över.  Calvertleri Çanakkale’deki konaklarında ziyaret eden pekçok kişi, ailenin güzel taş evini, deniz kıyısında bir “saray yavrusu” olarak tanımlar.  Neo-klasik tarzda yapılan ve muhteşem yapı aynı zamanda etkileyeci olması  için de tasarlanmıştır. Calvert konağı, fahri konsolosların en önemli rollerinden biri olan denizcilik işlerinin yürütülmesi için, iyi bir yere konumlandırılmıştır. İngiliz ve Amerikan bayrakları, düz çatıda bulunan terastan dalgalanmaktadır.  Bu binada Frederick Calvert İngiltere konsolosluğu, Prusya konsolos yardımcılığı, Belçika ve Hollanda fahri konsolosluğu;. Kardeşi James ise (1827-1896), Birleşik Devletler fahri konsolosu yapmaktaydı. 1852’de yapılan, boğazın hemen kenarına uzanmış, dalgalarla adeta içiçe yaşayan bu muhteşem bina; kale dahil, kıyıda bulunan tüm yapıları kendi gölgesinde bırakıyordu. Buradan Sarıçaya kadar ilerleyen bahçenin içinde atlar için bir ahır, bir tenis kortu, seralar, pek çok depo ve müştemilatlar bulunmaktaydı. Bahçenin dışında ise bahçe ile neredeyse bitişik olan ve  1846’da yapılan aile mezarlığı bulunmaktaydı (günümüzdeki İngiliz mezarlığı) Selvi ağaçlarının gölgelediği mezarlık güzel bir taş duvarla çevrilmişti.  Calvert ailesinin ailenin çoğu ferdi buraya defnedilmişti.  20. yüzyılın başlarında pek çok siyasi ve askeri gelişmeler Çanakkale kenti ve Levantenleri doğrudan etkiler. Bir de bu gelişmelere paralel olarak meydena gelen felaketler çöküşü daha hızlandırır.   1932’de çıkan yangın ailenin konaktan çıkıp, bahçedeki daha küçük bir evde yaşamaya devam etmelerine neden olur. 1932’den sonra Blegen’nin Troia’da yeniden kazılara başlamsıyla yeni bir dönem açılır. Bu yıllarda Calvert ailesi ellerindeki antik eser kolleksiyonunun büyük bir bölümünü Ermeni kilisesndeki müzeye devreder. 4 haziran 1935’deki şiddetli bir deprem Çanakkale’yi yeniden yerle bir eder. Büyük Calvert konağı da bu depremde yeniden tahrip olur. Bu arada 1939 yılında Thmbra çiftlikleri tümünüyle kamulaştırılmıştır. Calvert’in kardeşi dönemin görkemli konağını bir vakfa devreder ancak,  konak kısa bir süre 1939 yılında Çanakkale Belediye’since kamulaştırılır. Geçen süre sonrasında aile bireylerinin birçoğu hayata veda etmiş ve Sarıçayın bitişiğindeki aile mezarlığına defnedilmiştir.  1940’da Henry Bacon ölür. Çanakkaleliler tarafından “Kokana” olarak isimlendirilen Edith Calvert ise 1952’de 93 yaşında ölür. Çanakkale Belediye’sine devredilen büyük konak 1940 yılında yeni düzenlemeler nedeniyle yıkılır, daha sonra ise bu bu alana şimdiki valilik binası inşaa edilir ve bahçenin büyük bir bölümüne Devlet Hastanesi yapılır. Halk bahçesi ise farklı düzenlemelerle günümüze kadar ulaşır.

Ancak parkın içinde Halk Bahçesi tarihi ve Calvert ailesi dışında neredeyse her şey vardır.

Koca parkta, Çanakkale kentinin 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçişine tanıklık etmiş bu alanın tarihi hakkında bir tek cümle yoktur.

Halk Bahçesi’nin günümüzdeki hali, kent tarihine adanmış vefasızlık anıtı gibidir!